Foto van Theo Gorgels
Glaucoom is de meest voorkomende vorm van chronische schade aan de oogzenuw. Door de ziekte wordt de overdracht van visuele informatie naar de hersenen aangetast, hoe goed de ogen zelf ook functioneren. Dr. Theo Gorgels en zijn team gaan in een nieuw onderzoek bekijken hoe de cellen van de oogzenuw bij glaucoom precies afsterven. Hij hoopt zo een manier te vinden om dit proces te stoppen.
Glaucoom is wereldwijd een belangrijke oorzaak van blindheid bij mensen. Alleen al in Nederland krijgen ruim 25.000 mensen per jaar de diagnose glaucoom. Er zijn meerdere behandelingen die schade door glaucoom tegengaan. Toch kunnen deze niet voorkomen dat één op de tien mensen met glaucoom uiteindelijk blind wordt.
Strijd tegen glaucoom als levenswerk
Dr. Theo Gorgels heeft van de bestrijding van glaucoom zijn levenswerk gemaakt. “Er zijn veel behandelingen voor de gevolgen van glaucoom, maar er is weinig onderzoek naar medicijnen die de achteruitgang van de oogzenuw aanpakken,” legt hij uit. Daarom heeft dr. Gorgels samen met zijn team bij de Universiteitskliniek voor Oogheelkunde in Maastricht een ‘onderzoeksstraatje’ voor oogzenuwcellen opgezet. Ze doen verschillende onderzoeken om te begrijpen hoe oogzenuwcellen, ook wel retinale ganglioncellen genoemd, afsterven en te ontdekken waar en hoe ze dit proces kunnen stoppen.
Er zijn veel behandelingen voor de gevolgen van glaucoom, maar er is weinig onderzoek naar medicijnen die de achteruitgang van de oogzenuw aanpakken
Cellen blootstellen aan gifstof
Het onderzoek van Gorgels en zijn team richt zich specifiek op de werking van oogzenuwcellen. In het laboratorium onderzoeken ze onder de microscoop wat er gebeurt als deze cellen worden blootgesteld aan een gifstof die celdood veroorzaakt. “Binnen 24 uur gaat een gezonde cel volledig verloren,” legt Gorgels uit. “De cel activeert een zelfmoordprogramma, waarbij die op een ‘netjes’ gecontroleerde manier wordt afgebroken, zonder ontstekingsreacties.” Dit proces verloopt altijd volgens een vaste volgorde: eerst raakt de functie van de mitochondriën, de energiefabriekjes van de cel, verstoord. Vervolgens wordt het beschermende vliesje rondom die energiefabriekjes steeds zwakker, waardoor er stoffen uitlekken. Zodra dit gebeurt, is de schade niet meer te herstellen.
Zelfherstellende oogzenuwen
Een belangrijk deel van het onderzoek richt zich op de vraag wat er gebeurt als de oorzaak van het doodgaan van de cellen kan worden weggenomen. “Uit ons onderzoek blijkt dat, als je dit op tijd doet, de cellen weer kunnen groeien. Met andere woorden: de cellen kunnen zichzelf herstellen. Dat is natuurlijk super goed nieuws.”
Wanneer is schade onomkeerbaar?
Dr. Gorgels werkt in dit onderzoek samen met zijn collega dr. Wenting You. Een belangrijk inzicht uit hun werk is dus dat oogzenuwcellen kunnen herstellen als de schade op tijd wordt aangepakt. Dit maakt de ziekte mogelijk voor een deel omkeerbaar. Maar wat is er nodig voor dit herstel? Om dit beter te begrijpen, startten Gorgels en You een tweede onderzoek. Ze ontdekten dat wanneer er geen nieuwe mitochondriën, de energiefabriekjes van de oogzenuwcel, worden aangemaakt, de cel niet meer kan herstellen. Op dit moment onderzoekt het team hoe de aanmaak van deze energiefabriekjes weer kan worden geactiveerd. Stoffen zoals vitamine B3 kunnen dit proces mogelijk versnellen.
Hoe sterft een oogzenuwcel?
In een nieuw onderzoek wil het team direct ingrijpen in het proces van celdood. “De onomkeerbare stap in dit proces is wanneer de membranen (vliesjes) van de energiefabriekjes gaten gaan vertonen en kapot gaan, waardoor het eiwit cytochroom-C weglekt,” verklapt Gorgels. “Van een aantal stoffen is bekend dat ze dit weglekken kunnen voorkomen. Een van die stoffen is methazolamide, dat al gebruikt wordt voor de behandeling van glaucoom omdat het de oogdruk verlaagt. Misschien remt dit geneesmiddel óók rechtstreeks de celdood in de oogzenuw. Dat willen we onderzoeken.”
We gaan bekijken of het molecuul methazolamide de onherstelbare schade aan zenuwcellen kan voorkomen
Onherroepelijke schade tegengaan
Om dit te testen gaat dr. You gaat de komende anderhalf jaar in het laboratorium onderzoeken of en hoe methazolamide invloed heeft op de membranen (vliesjes) van mitochondriën. “We kijken eerst welke doses van de stof effect hebben en testen ook andere mogelijke moleculen,” zegt Gorgels. “Dit onderzoek doen we in kweekbakjes. Daarin willen we bekijken of methazolamide de onherstelbare schade aan zenuwcellen kan voorkomen.” Als het onderzoek werkt, dan blijkt hopelijk dat er minder oogzenuwcellen sterven en er meer ruimte ontstaat voor herstel.
De verschillende onderzoeken die we doen vullen elkaar goed aan. Samen kunnen ze helpen om de oogzenuwcellen langer in leven te houden.
Onderzoeken vullen elkaar goed aan
Gorgels hoopt met deze slimme en diverse aanpak een manier te vinden om de schade door glaucoom terug te draaien. “De verschillende onderzoeken die we doen vullen elkaar goed aan,” zegt hij enthousiast. “Samen kunnen ze helpen om de oogzenuwcellen langer in leven te houden.” De onderzoeken vullen elkaar niet alleen goed aan, maar geven ook meerdere oplossingsrichtingen. “Elke patiënt is anders,” aldus Gorgels. “Iedereen heeft sterktes en zwaktes in zijn of haar systeem. Glaucoom heeft dan ook bij iedereen een andere impact. Hoe meer instrumenten we hebben om de ziekte te bestrijden, hoe meer verschillende patiënten we kunnen helpen.”
De verschillende onderzoeken die we doen vullen elkaar goed aan. Samen kunnen ze helpen om de oogzenuwcellen langer in leven te houden.
Wereld Glaucoom Week: op naar genezing
Met zijn jarenlange ervaring ziet Gorgels hoe de wetenschap dankzij steun van onder andere het Oogfonds grote stappen heeft gezet. “Maar voor glaucoom is nog steeds geen genezing mogelijk, terwijl dat voor andere oogziektes wel het geval is. Juist daarom is het zo belangrijk om tijdens de glaucoom week aandacht te vragen voor deze ziekte.” De afgelopen tien jaar zijn er veelbelovende doorbraken geweest, zoals de mogelijkheid om menselijke oogzenuwcellen te maken, wat de ontwikkeling van een nieuwe oogzenuw dichterbij brengt. “Ondanks deze vooruitgang blijven bewustwording en financiering van groot belang,” benadrukt Gorgels. De Wereld Glaucoom week speelt hierin een sleutelrol, omdat het mensen aanmoedigt om op tijd onderzoek te laten doen. “Alleen door vroegtijdige opsporing en blijvende steun kunnen we glaucoom effectief bestrijden.”
