Glaucoom is een oogaandoening waarbij de oogzenuw beschadigd raakt, meestal door te hoge druk in het oog. Deze schade kan verlies van het gezichtsvermogen en zelfs blindheid veroorzaken. Met onderzoek naar de inzet van een voedingssupplement dat de afbraak van oogzenuwcellen mogelijk voorkomt, hoopt onderzoeker Birke Benedikter een nieuwe behandeling voor glaucoom binnen bereik te brengen.
Glaucoom is wereldwijd de belangrijkste oorzaak van onomkeerbare blindheid. Op dit moment zijn alleen behandelingen die gericht zijn op het verlagen van de oogdruk beschikbaar voor glaucoom. Omdat deze niet bij iedereen aanslaan wordt nog steeds één op de tien glaucoompatiënten in Nederland uiteindelijk blind. Daarom is er een dringende behoefte aan nieuwe behandelingen die de oogzenuw direct beschermen. Naar schatting hebben 358.000 mensen in Nederland, voornamelijk ouder dan 40 jaar, te maken met deze oogaandoening.
De hoopgevende werking van nicotinamide
Dr. Birke Benedikter van Maastricht UMC+ is als biomedisch wetenschapper erg geïnteresseerd in nieuwe behandelingen voor glaucoom. ‘Recent onderzoek laat zien dat de oogzenuw van patiënten met glaucoom vaak moeite heeft om energie aan te maken,’ vertelt ze. Dit onderzoek laat ook zien dat het gebruik van nicotinamide, een vorm van vitamine B3 die onder meer in ons eten zit, een nieuwe en veelbelovende behandeling kan zijn voor sommige patiënten. ‘We weten alleen nog niet precies bij wie deze behandeling goed werkt en bij wie niet,’ zegt Benedikter.
Onderzoek laat zien dat glaucoom vaak voorkomt bij mensen bij wie de oogzenuw moeite heeft om energie aan te maken.
Informatie uit bloedmonsters halen
Collega’s van Benedikter die werken bij het Karolinska Instituut in Stockholm en de Universiteit in Umeå, hebben aan een groep van 120 patiënten nicotinamide gegeven in pilvorm. Eerder is aangetoond dat dit voedingssupplement bij ongeveer een kwart van de patiënten een beschermend effect heeft op de afbraak van oogzenuwcellen. Hoe dit werkt, is nog de vraag. Om dat te weten te komen stellen de Zweedse onderzoekers de bloedmonsters van deze patiënten beschikbaar aan Benedikter. ‘Deze bloedmonsters geven mij als biomedicus een schat aan informatie. Ik kan zo meer te weten komen over de werking van nicotinamide. En ik kan mijn onderzoek in twee in plaats van vier of meer jaar doen omdat de bloedmonsters er al zijn.’
Behandeling met nicotinamide lijkt bij ongeveer een kwart van de glaucoompatiënten een beschermend effect te hebben op oogzenuwcellen. Hoe dat werkt, is nog de vraag.
Energiefabriekjes aanjagen
Benedikter is dus nieuwsgierig naar de vraag hoe nicotinamide werkt en de afbraak van oogzenuwcellen bij sommige patiënten lijkt te voorkomen. ‘Ik hoop een eiwit te vinden in het bloed van patiënten uit de Zweedse studie, dat helpt voorspellen wie het meest baat hebben bij een behandeling met het supplement.’ Dit eiwit, dat luistert naar de naam NAMPT, speelt een rol bij het omzetten van nicotinamide naar NAD+, een cruciale stof voor de energiefabriekjes van cellen. Eerdere studies tonen aan dat NAMPT in lage niveaus voorkomt in oogzenuwcellen van glaucoompatiënten. Studies met proefdieren laten zien dat hogere concentraties van dit eiwit in het bloed, opgesloten in membraanblaasjes, de energieproductie in zenuwcellen kunnen aanjagen. Benedikter onderzoekt of patiënten met veel NAMPT in hun membraanblaasjes beter reageren op dagelijkse voedingssupplementen met nicotinamide, die in pilvorm worden ingenomen.
Uitdaging: de juiste methode ontwikkelen
De grootste uitdaging van het project is het ontwikkelen van een betrouwbare methode om het eiwit te meten in membraanblaasjes. Wat daarbij helpt, is dat Benedikter eerder veel onderzoek heeft gedaan naar longziekten – waar membraanblaasjes een grote rol spelen: ‘Veel van mijn ervaringen kan ik meenemen naar dit onderzoek. Al is het vinden van de juiste methode altijd ingewikkeld.’ Is dit eenmaal gelukt, dan kunnen alle bloedmonsters uit Zweden en uit toekomstige studies doorzocht worden op het eiwit NAMPT en kan gekeken worden of patiënten met veel van dit stofje in hun bloed inderdaad het beste reageren op nicotinamide.
Veel van mijn ervaringen met het onderzoek naar membraanblaasjes bij longziekten, kan ik meenemen naar dit onderzoek.
Mogelijke doorbraak in gepersonaliseerde behandeling
Benedikter hoopt dat een combinatie van haar onderzoek met het Zweedse onderzoek een doorbraak brengt in de behandeling van glaucoom. Maar om dit onderzoek succesvol te kunnen doen is voldoende financiering nodig. ‘Ik denk dat we echt een verschil kunnen gaan maken. Dit is de eerste behandeling die hoop biedt voor patiënten waarbij verlaging van de oogdruk niet aanslaat. Daarom is er wereldwijd heel veel aandacht voor.’
Dit is de eerste behandeling die de oogzenuw direct beschermt. Daarom is er wereldwijd heel veel interesse in dit soort studies.
