Drs. Brendan Portengen, promovendus onder de leiding van zowel Prof. Saskia Imhof en Dr. Giorgio Porro van de afdeling oogheelkunde van het UMC Utrecht als van Dr Marnix Naber van het Helmholz Instituut van de Universiteit Utrecht ontwikkelde een VR bril voor gezichtsveldonderzoek.
In dit vervolg onderzoek onder leiding van Prof. Imhof en Dr. Porro gaat deze VR-bril gebruikt worden om een betrouwbaarder gezichtsveld te kunnen meten bij jonge kinderen met een hersenaandoening. Het in kaart brengen van het gezichtsveld is nodig om deze kwetsbare kinderen op de juiste manier te begeleiden en vervolgen. Daarnaast zorgt het ook voor vroege diagnose, bijvoorbeeld van hersentumoren bij jonge kinderen.
Zien doe je niet alleen met je ogen. Ook je hersenen zijn nodig om de visuele informatie te verwerken. Ontstaat er schade in hersengebieden die betrokken zijn bij zien, dan ontstaan ook beperkingen in het zicht. Dat heet ook wel een cerebrale visuele stoornis (in Engels cerebral visual impairment). Een hersentumor is een van de mogelijke oorzaken, maar ook beroertes, aangeboren afwijkingen en schade na bijvoorbeeld hersenchirurgie bij epilepsie.
Vroege opsporing
Het is belangrijk een gezichtsveldbeperking (GVB) al vroeg op te merken. Omdat gezichtsveld uitval vaak één van de eerste symptomen is, zorgt het opsporen hiervan voor vroege diagnose van neurologische aandoeningen. Bovendien helpt informatie over het verloop en de ernst van de gezichtsvelduitval om vast te stellen welke behandeling nodig is; soms kan daardoor kinderblindheid worden voorkomen.
Ook biedt informatie over het gezichtsveld ouders of verzorgers handvatten om een kind beter te begeleiden. Alleen: het meten van gezichtsveld beperking bij jonge kinderen is lastig met de huidige meetmethoden.
Jonger dan 8? Meting lastig
Eén methode, de BEFIE test (ontwikkeld door Dr.Porro), is weliswaar geschikt voor kinderen vanaf 6 maanden, maar bij deze test moet een getrainde deskundige de uitkomsten interpreteren. Dat maakt deze mogelijk minder betrouwbaar dan harde metingen. Een andere meetmethode biedt die harde metingen wel: de Standaard Geautomatiseerde Perimetrie (SAP).
Deze meting geeft pas een betrouwbare en nauwkeurige meting na de leeftijd van ongeveer 8 jaar.
Meting wel mogelijk met VR-bril
Daarom ontwikkelde Drs. Portengen in het UMC Utrecht een nieuwe meetmethode: een VR-bril die geschikt is om GVB te meten bij kinderen vanaf 4 jaar. Dat deed hij samen met het Wilhelmina Kinderziekenhuis en het Helmhotz Instituut in Utrecht.
Pupilreflex toont gezichtsveld
De VR-bril bouwt voort op de pupilperimetrie techniek. Het principe hiervan is eenvoudig. Je laat iemand kijken naar een vast punt op een scherm voor hem of haar, en toont vervolgens op verschillende momenten flikkerende lichtvlakken op verschillende plaatsen binnen het normale gezichtsveld. Als de hersenen dit lichtvlak waarneemt, zorgt dit voor een pupilreflex: een vernauwing van de pupil.
Is het zicht op bepaalde plekken minder of helemaal weg? Dan reageert de pupil minder of helemaal niet in reactie op het licht. Zo brengt pupilperimetrie de lichtgevoeligheid van het hele gezichtsveld in kaart.
Pokémon en Pikachu
Drs. Portengen bouwde deze pupilperimetrie om tot een virtual-realityspel dat kinderen kunnen spelen met een VR-bril. Het kind ziet in de virtuele omgeving een Pokébal pal voor zich, waaruit op onverwachte momenten heel kort Pikachu tevoorschijn springt – gevraagd wordt hoe vaak ze Pikachu zien, dit om ervoor te zorgen dat het kind recht vooruit blijft kijken. Tijdens het spel verschijnen lichtvlakken op diverse plekken in het gezichtsveld en wordt de pupilreflex gemeten om het gezichtsveld in kaart te brengen.
Daarnaast zorgt een ingebouwde eye tracker ervoor dat er ook nog rekening gehouden wordt met de blikrichting van het kind als het afdwaalt. Drs. Portengen testte de VR-bril al onder volwassenen met GVB en zagen dat deze werkte. Ook onder een kleine groep gezonde kinderen testten ze de VR-bril, met succes: een deel van de kinderen vroeg zelfs of ze misschien nog een rondje mochten spelen!
40 kinderen gaan spelen
En in het vervolgonderzoek gaan Prof. Imhof , Dr. Porro en Dr. Naber de VR-meetmethode testen bij een groep van 40 kinderen tussen 4 en 8 jaar met een hersenaandoening. De onderzoekers willen niet alleen weten of de VR-pupilperimetrie betrouwbaar is, maar ook informatie vergaren over veranderingen van het gezichtsveld in de loop van de tijd, om inzicht te krijgen in herstel van gezichtsveld. Daarom mogen de kinderen het VR-spel gedurende vier jaar eens per jaar spelen.
Past brein zich aan door GVB?
Met de kennis die ze opdoen, willen Prof. Imhof, Dr. Porro en Dr. Naber ook meer te weten komen over de hersenen. Het brein is namelijk in staat om zich aan te passen: als bepaalde hersengebieden niet (goed) meer werken, nemen andere delen het vaak over. De onderzoekers willen uitvinden of deze zogeheten plasticiteit ook geldt voor gezichtsveldbeperking die ontstaat door hersenbeschadiging. En welke invloed therapieën daarop hebben.
Wereldwijd de eerste
Voor (veel) kinderen jonger dan 4 jaar is de VR-bril waarschijnlijk niet geschikt om GVB te meten. Om toch ook bij hen op termijn een betere GVB-meting te kunnen doen, kijkt Dr. Naber samen met Prof. Imhof en Dr. Porro ook nog of gebruik van een groot scherm met eye-tracker ook werkt. Als dat lukt, is het wereldwijd de eerste bewezen betrouwbare methode om gezichtsveldbeperking vast te stellen bij zeer jonge kinderen.