Tot nu toe is er
nog geen manier om glaucoom te voorkomen. Dr. Joëlle Vergroesen (Erasmus MC) wil dat veranderen. “Nieuwe oplossingen vind je als je kijkt naar de mens als geheel, niet alleen naar de ogen.”
Naar schatting 338.500 mensen in Nederland hebben glaucoom. Bij deze oogziekte sterven steeds meer oogzenuwcellen af, waardoor het zicht afneemt, vaak van buiten naar binnen. Glaucoom komt vooral voor bij 40+-ers. Zo’n 40 op de 100 mensen met glaucoom wordt blind aan één oog. 15 op de 100 raakt zelfs geheel blind.
Meer perspectief bieden
Als verhoogde oogdruk de oorzaak is van het glaucoom, kun je de verslechtering remmen met oogdruppels. Maar er zijn ook mensen met normale oogdruk die toch glaucoom krijgen of bij wie de oogziekte ondanks druppels ernstig verloopt. Voor hen bestaat geen oplossing. “Ik wil deze mensen meer perspectief bieden, liefst met iets wat ze zelf kunnen doen,” vertelt oogheelkundig epidemioloog dr. Joëlle Vergroesen van het Erasmus MC. De eerste stappen zette ze tijdens het onderzoek waarop ze in oktober 2023 promoveerde.
Breder kijken dan het oog
Afgelopen jaren vindt steeds meer onderzoek plaats naar de relatie tussen andere aandoeningen en glaucoom. Ook het effect van voeding op de oogziekte staat in de belangstelling. “De uitkomsten zijn wisselend, maar duidelijk is wel dat we breder moeten kijken: niet alleen naar het oog maar naar de hele mens. Dat opent nieuwe wegen naar behandelingen en leefstijladviezen.”
Medicijnen, voeding en darmbacteriën
Vergroesen ging hiermee aan de slag tijdens haar promotieonderzoek. Ze zocht drie dingen uit. Ze keek of er medicijnen zijn die invloed hebben op het ontstaan van glaucoom. Ten tweede ging ze na of eetgewoonten iets uitmaken. En tot slot zocht ze uit of er verschillen zijn in de darmbacteriën tussen mensen met en zonder glaucoom. “Darmbacteriën hebben onder andere invloed op je afweersysteem,” legt Vergroesen uit. “Goede darmbacteriën geven bijvoorbeeld stoffen af die ontstekingen remmen. En we weten dat ontstekingen bijdragen aan diverse oogziekten, waaronder glaucoom. Daarom wilden wij ook naar darmbacteriën kijken.”
Nieuwe ontdekkingen doen in bestaande data
Vergroesen zocht naar haar antwoorden in de gegevens van voornamelijk de ERGO-studie, een groot bevolkingsonderzoek waaraan zo’n 15.000 Rotterdammers meedoen. Elke paar jaar ondergaan zij een waaier aan medische onderzoeken: van oogscans tot neurologische tests en poeponderzoek. Bij de start in 1990 is ook het DNA afgenomen en vulden deelnemers uitgebreide vragenlijsten in over voeding en andere leefgewoonten. “In de data die we verzamelen, zitten veel antwoorden verborgen. Ik hou ervan om in de brei van duizenden gegevens te duiken en via statistische analyses nieuwe ontdekkingen te doen.”
Medicijn om glaucoom te voorkomen?
Eén van de ontdekkingen die Vergroesen zo deed, was dat een medicijn tegen diabetes type 2 beschermt tegen glaucoom. Het gaat om metformine: dat doet waarschijnlijk meer dan alleen de glucose regelen. De data lieten namelijk zien, dat glaucoom minder vaak ontstaat bij mensen met diabetes type 2 die metformine slikken, dan bij diabetici die alleen leefstijladviezen krijgen.
Een belangrijke vinding. Onderzoekers zijn al bezig met tests om te zien of gezonde mensen metformine veilig kunnen gebruiken. Eerder zijn namelijk meer positieve ‘bijwerkingen’ ontdekt van metformine. Vergroesen: “Als het veilig blijkt, kunnen we metformine wellicht gaan inzetten om glaucoom te voorkomen.”
Nitraat verlaagt kans op glaucoom
Verder toonde Vergroesen aan dat voeding met veel nitraat (dat onder meer zit in spinazie) het risico op glaucoom verlaagt. Ze ontdekte dat toen ze mensen verdeelde in groepen: wie eet volgens de Nederlandse schijf van vijf? Wie gebruikt een mediterraan menu met veel olijfolie, vis en tomaten? En wie eet volgens het zogeheten MIND-dieet? Daarna keek ze hoeveel mensen in elke groep glaucoom kregen. “Glaucoom kwam het minst voor bij mensen die aten volgens het MIND-dieet.”
Dit dieet is ooit ontwikkeld voor behoud van een gezond brein. Het bestaat uit veel rood fruit, vis en groene, vooral nitraatrijke groenten. Vergroesen: “De oogzenuw ontwikkelt zich uit hetzelfde weefsel als de hersenen. Daarom gingen we na: beschermt het MIND-dieet dan ook de oogzenuw? Dat bleek het geval. Vooral nitraat had dat effect.” Voor meer zekerheid is herhaling van het onderzoek nodig, maar: “Iedereen kan dit menu al gaan gebruiken. Het is sowieso gezond. Dus ik zou zeggen: doen.”
Darmbacteriën vergelijken
Voor het vergelijken van darmbacteriën van mensen met en zonder glaucoom, keek Vergroesen naar data over de bacteriesoorten in de poep van deze groepen. “Dit geeft een goed beeld van de bacteriën die in de darmen wonen.” Vergroesen ontdekte dat mensen zonder glaucoom veel meer bacteriën bezitten die de stof butyraat afgeven, dan glaucoompatiënten. “Butyraat lijkt dus te beschermen tegen glaucoom.”
Haar promotieonderzoek had veel aanknopingspunten voor vervolgonderzoek. Vergroesen stoomde daarom door. Met steun van het Oogfonds gaat ze het darmmicrobioom uitgebreider bekijken, voor meerdere oogziekten: naast glaucoom ook maculadegeneratie. “Beide oogziekten hebben een link met voeding. Ik wil nu uitvinden of een bepaald microbioom helpt beschermen én of je die darmbacteriën kunt sturen met voeding.”