Meer geld brengt nieuwe behandeling RP dichterbij
De erfelijke oogziekte retinitis pigmentosa (RP) kan blindheid veroorzaken. Een eerste behandeling met gentherapie is er, maar heeft bijwerkingen en beperkingen. Met nanotechnologie wil prof. dr. Camiel Boon (Amsterdam UMC) daar iets aan doen. “RP zet het leven van jonge mensen op zijn kop. Het is tijd voor de volgende stap.”
Bij retinitis pigmentosa (RP) sterft het netvlies af, doordat er iets mis gaat in de cellen van het netvlies. Afvalstoffen hopen erin op waardoor deze cellen uiteindelijk doodgaan. Mensen met RP kunnen zo uiteindelijk zeer slechtziend of blind worden.
‘Ontzettend mooi’
Toen prof. dr. Camiel Boon voor het eerst door een microscoop naar een oog keek, tijdens zijn studie geneeskunde, viel hij haast van zijn stoel. “Het is zo’n ontzettend mooi orgaan. En er is nog zo veel aan te ontdekken. Je kunt wel zeggen dat ik verliefd werd op het oog en de oogheelkunde.” Boon werd oogarts en onderzoeker. Hij ziet nu van dichtbij hoe het leven van jonge mensen op zijn kop gaat door oogziekten zoals RP. “Ik dacht: daar moeten we verdorie toch iets aan kunnen doen.” Inmiddels werkt hij met zijn onderzoeksteam aan een nieuwe behandelmethode. Die pakt de oorzaak van RP aan: een fout in het DNA.
Forse verbetering en nadelen
RP ontstaat door een of meer fouten in het DNA. Er zijn zo’n 80 genen bekend die RP kunnen veroorzaken als ze ‘kapot’ zijn. Sommige mensen met RP hebben één kapot gen, bij anderen ontstaat de ziekte door meerdere kapotte genen.
Dankzij eerder onderzoek zijn er veelbelovende ontwikkelingen rond RP. Zo is voor RP-patiënten met een specifieke genfout gentherapie ontwikkeld. Bij hen wordt het kapotte gen vervangen door gezond DNA. De ‘bezorging’ in de netvliescellen gebeurt met een speciaal hiervoor aangepast virus. In het begin kan dit forse verbetering geven. Boon: “Helaas zijn er ook nadelen. Een hogere kans op oogontsteking bijvoorbeeld. En het blijkt dat op langere termijn het netvlies juist sneller kan beschadigen. Vermoedelijk door het virus waarin het DNA verpakt zit.”
‘Tijd voor een nieuwe stap’
Nog een nadeel: deze gentechniek is niet bruikbaar voor alle kapotte genen die RP veroorzaken. De meest voorkomende RP-genen zijn bijvoorbeeld te groot: ze passen niet in het virusdeeltje dat ze moet bezorgen in het netvlies. Dat geldt bijvoorbeeld voor het RPGR-gen. “Gentherapie is nog echt pionieren. Voor mensen met een kapot RPGR-gen is het nu tijd voor een nieuwe stap.”
Nanodeeltjes van vet
Als een van de eersten in de wereld, kijkt Boon nu of nanotechnologie kan helpen. Bij deze techniek verpak je een medicijn in microscopisch kleine omhulseltjes (nanodeeltjes) die dat medicijn vervolgens loslaten op de juiste plek. Je kunt nanodeeltjes maken van vet of een andere stof. Ze heten ‘nanodeeltjes’ omdat ze ongeveer een nanometer groot zijn: 1 miljardste van een meter. “In deze microscopisch kleine vetblaasjes passen grotere genen zoals het RPGR-gen wel,” legt Boon uit. “Bovendien bieden nanodeeltjes ruimte voor extra stoffen die helpen bij het inbouwen van het DNA. En we verwachten minder bijwerkingen dan bij gebruik van een aangepast virusdeeltje.”
Mechanisme ontrafelen
Behalve met nanotechnologie, houdt Boon zich ook bezig met ophelderen van het mechanisme waarmee RP ontstaat. Verrassend genoeg krijgt bijvoorbeeld niet iedereen met een kapot gen de oogziekte. Ook is er veel verschil in hoe ernstig de ziekte verloopt. En sommige mensen met een kapot RP-gen krijgen ook ernstige bijziendheid (hoge myopie), zoals de dochter van Jan Jaap. Bij hen verloopt de RP vaak sneller en ernstig. Wat maakt nou dat zij ook sterke bijziendheid ontwikkelen? Wat gebeurt er precies in hun oog? Via welk mechanisme ontstaat de myopie? Zulke vragen wil Boon beantwoorden. “We willen bijvoorbeeld nagaan of de blootstelling aan licht hier invloed op heeft. Of bepaalde brekingsafwijkingen van het oog. Misschien zijn er erfelijke factoren die betrokken zijn bij de lengtegroei van het oog.”
Vastberaden
De stappen die al gezet zijn richting gentherapie bewijzen dat onderzoek iets kan opleveren. En Boon is vastberaden oplossingen te vinden. Dat kost wel erg veel geld. “Als je mensen vraagt wat hun leven ingrijpend zou veranderen, dan staat blindheid vaak even hoog in de lijstjes als kanker. Toch is er veel minder geld beschikbaar voor oogonderzoek. Ik hoop dat dat verandert.” Acties zoals die van Jan Jaap geven Boon vertrouwen. “Samen de schouders eronder zetten, dat hebben we nodig om mensen met ernstige oogziekten zoals RP uiteindelijk te kunnen helpen.”