Als de oogdruk normaal is, kun je toch 
glaucoom krijgen of kan het verergeren. Ook andere oorzaken spelen dus een rol. Dr. Wishal Ramdas (Erasmus MC) zoekt nu uit welke, met steun van het Oogfonds. “Op termijn helpt dit om blindheid te voorkomen en behandelingen op maat te ontwikkelen.”
“Mijn tandarts adviseerde mij een verstandskies te laten trekken. Terwijl ik er geen last van had,” vertelt oogarts en onderzoeker dr. Wishal Ramdas van Erasmus MC. “Ik twijfelde daar lang over, ondanks zijn uitleg dat het toekomstige ellende zou voorkomen. En ineens realiseerde ik me: dit ervaren mensen met glaucoom in mijn spreekkamer ook, als ik hen op het hart druk om die vervelende oogdruppels te gebruiken terwijl zij nog geen klachten hebben.”
Verloren zicht komt niet terug
Bij glaucoom sterven steeds meer oogzenuwcellen af, waardoor het zicht, vaak van buiten naar binnen, afneemt. De oogziekte kan ontstaan en verergeren door hoge oogdruk. Die kun je in toom houden met oogdruppels. Ramdas: “Dit remt de ziekte. Maar zicht dat weg is, komt niet meer terug.” Ook mensen met glaucoom die nog geen klachten hebben, krijgen daarom druppels voorgeschreven. Ze kunnen branderigheid en andere bijwerkingen geven. “Mensen motiveren om ze te blijven gebruiken, is moeilijk. Daar komt bij: er zijn ook mensen met normale oogdruk, die toch glaucoom krijgen of bij wie glaucoom ondanks de druppels ernstig verloopt. Er moeten dus meerdere oorzaken zijn. Als oogarts wil ik daarvoor een oplossing bieden.”
338.500 mensen met glaucoom
Naar schatting 338.500 mensen in Nederland hebben glaucoom. Het komt vooral voor bij 40+-ers. Van alle glaucoompatiënten wordt 15% uiteindelijk blind.
Zuurstoftekort in oogzenuw
Met steun van het Oogfonds onderzoekt Ramdas nu drie andere mogelijke oorzaken dan hoge oogdruk. Twee daarvan zijn vernauwing van de halsslagader (carotis stenose) en ademstops tijdens het slapen (apneu). Glaucoom komt namelijk vaker voor onder mensen met deze aandoeningen. “In beide situaties vermindert de zuurstoftoevoer naar de oogzenuw. Dat kan de sterfte van zenuwvezels verklaren.” Ook gaat Ramdas kijken naar erfelijke aanleg. Er bestaat niet één glaucoomgen maar er zijn honderden kleine stukjes DNA die samenhangen met hoog of laag risico op glaucoom, zogeheten Single-Nucleotide Polymorfismen (SNPs). “Maar hoe verloopt glaucoom als je én bepaalde SNPs hebt, én apneu of andere risicofactoren? Waarschijnlijk is het effect groter dan de som van elk. Of dat zo is gaan we uitzoeken.”
Verband is niet per se oorzaak
Eerdere studies wijzen wel op een verband tussen deze drie zaken en (verhoogde kans op) glaucoom, maar bewijzen niet dat het oorzaken zijn. Hoe kan dat? Ramdas: “Veel mensen met glaucoom én bijvoorbeeld apneu hebben ook overgewicht. Uit die onderzoeken blijkt dan niet of die apneu de oorzaak is van de glaucoom, of de obesitas.” Er zijn ook studies die kijken naar meerdere risicofactoren tegelijk, maar ook die leverden nog geen helderheid. “Het aantal deelnemers was te klein. Je hebt om te beginnen grotere groepen nodig om harde conclusies te trekken over hoeveel invloed elke risicofactor heeft.”
De data liggen er
“Eindelijk ophelderen hoe het zit,” dat is Ramdas’ doel. Daarvoor moet je dus een grote groep mensen betrekken, veel verschillende dingen meten, gedurende een lange tijd – en dat analyseren. “Die data liggen er al, binnen de ERGO Studie. En dankzij financiering van het Oogfonds kunnen we nu ook de analyse uitvoeren en de antwoorden op onze vragen wereldwijd delen met andere wetenschappers.”
De ERGO Studie is een medische databank voor bevolkingsonderzoek, waaraan bijna 15.000 mensen in Rotterdam meedoen. Elke paar jaar ondergaan zij een batterij aan medische onderzoeken: van oogscans en hart- en vaatchecks tot neurologische tests. Ook DNA-analyse, medicijngebruik, voeding en andere leefgewoonten worden sinds 1990 secuur bijgehouden.
Samenwerking
Ramdas heeft mensen die destijds nog gezond waren, op basis van SNPs ingedeeld in groepen (laag, gemiddeld en hoog risico op glaucoom). Hij gaat nu kijken wie van hen glaucoom ontwikkelden. En hij gaat na: of mensen mét carotis stenose of apneu, meer risico lopen op glaucoom dan mensen zonder deze ziekten. En vervolgens de duizenden bijkomende gegevens statistisch analyseren. Dan zal blijken of en hoeveel precies carotis stenose en apneu de kans op glaucoom vergroten. “Om zeker te weten dat je resultaat klopt, moet je dit herhalen. Dankzij samenwerking met het Maastricht UMC+, kunnen we vergelijkbare analyses doen met hun grote databank met 6.000 mensen.” Eind 2024 hoopt Ramdas de eerste resultaten te publiceren.
Glaucoom bedreigt levenskwaliteit
Ramdas hoopt dat Oogfonds voldoende fondsen werft om meer glaucoomonderzoek te financieren. “Kwaliteit van leven hangt sterk samen met goed zien. En glaucoom bedreigt dat grootschalig – zeker met de vergrijzing voor de deur.” Meer weten over de oorzaken, helpt volgens Ramdas om aangrijpingspunten te vinden voor behandelingen. “Ons soort onderzoek kan leiden tot behandelingen op maat: afgestemd op je persoonlijke risicoprofiel.”
Blij met Glaucoomweek
Behalve meer kennis is daarvoor ook meer bewustzijn nodig, volgens Ramdas. “Zelfs bij oogartsen.” Daarom is hij blij met de extra aandacht voor glaucoom tijdens de GlaucoomWeek. Net zoals Ramdas werd wakker geschud door zijn eigen tandarts, zo wil hij collega-oogartsen een beetje wakker schudden. Want als het bevolkingsonderzoek ons iets leert, dan is het dat de hele mens, van zijn genen tot zijn eetgewoonten en aandoeningen, invloed heeft op glaucoom. “Oogartsen behandelen het liefst het oog. Begrijpelijk. Maar minstens zo belangrijk is het aanpakken van risicofactoren die we nu ontdekken. Met leefstijladviezen kun je bijvoorbeeld carotis stenose of apneu helpen voorkomen en mogelijk dus ook blindheid.”