Op het toneel kun je taboes bespreekbaar maken, 
ontdekte theatermaker en actrice Ayşegül Karaca. Van onderdrukking tot vooroordelen over mensen die slecht zien: ze maakt er korte metten mee tijdens haar voorstelling ‘De wraak van A’. Karaca zelf is slechtziend door nystagmus. Ze vertelt erover bij Tijd voor Max op 10 april. “Ik heb mijn plek in de maatschappij veroverd. Nu zet ik me in voor anderen.”
Ayşegül Karaca (33) zat nog op de basisschool toen ze besloot de theaterwereld in te gaan. “Voor een les over cultuur bezochten we een theater. Ik zag hoe de acteurs alles konden zeggen. Niemand bestrafte hen. Ik realiseerde me: op het toneel heerst vrijheid, daar kan ik mijn verhaal vertellen.”
En er was veel te vertellen. Karaca groeide op in een dominante gewelddadige mannencultuur. “Wat thuis gebeurde, daar sprak je niet over.” Daarnaast had ze aangeboren nystagmus, ook wel ‘wiebelogen’. Bij deze oogafwijking bewegen de ogen ongecontroleerd heen en weer, waardoor ze niet goed scherpstellen en samenwerken. Karaca ziet daardoor rechts zo’n 20% en links tot 12%. Maar ze vertelde niemand over haar slechte zicht. “Van kleins af aan had ik mezelf trucjes geleerd om met de beperking om te gaan. Ik onthield routes bijvoorbeeld. School doorliep ik prima. Maar nystagmus kost heel veel energie. En doen alsof je hetzelfde kunt als anderen, nog veel meer.”
Revalidatie leerde me mijn beperking te omarmen.
Op haar 30e merkte ze dat ze op was. “Op maandagavond was ik al doodmoe en dan was de week net begonnen. Ik kreeg ook toenemend last van spanning en angst. Toen wist ik: ik moet nu een keuze maken. Of ik ga mijn leven aanpassen aan mijn visuele beperking, of ik ga niet oud worden.” Ze vroeg om hulp en ging revalideren bij Koninklijke Visio. Dat duurde acht maanden. Vijf dagen per week volgde ze een vol programma met trainingen en therapie. “Enorm intens en confronterend. Maar het leerde me de strijd los te laten, en mijn nystagmus te omarmen.”
Beperking bespreekbaar maken
Karaca heeft naar eigen zeggen van haar ‘zwakte’ haar kracht gemaakt: het lukt haar steeds beter haar beperking bespreekbaar te maken. Dat had een groot positief effect. Mensen die haar verhaal hoorden, kregen begrip en gingen meedenken. “Daarnaast geniet ik nu intenser van dingen die lukken. En dat bevordert mijn creativiteit en artisticiteit enorm.”
Als je me neemt zoals ik ben, gaan we er keihard voor.
“Ik vertel open over wie ik ben, wat ik kan en wat mijn visuele beperking betekent. Als je me neemt zoals ik ben, dan gaan we er keihard voor. Zo niet, dan ga ik verder. Ik ga me niet meer bewijzen. Dat heb ik genoeg gedaan.”
Tijd voor Max
Bij Tijd voor Max schuift Karaca dan ook niet aan als slechtziende, maar als actrice en theatermaker die ook een visuele beperking heeft. “Mensen die slecht zien worden vaak vooral beperkt door de vooroordelen die anderen daarover hebben. Als we onze verhalen vertellen, denken mensen ‘Oh, zit dat zo? Dit of dat kan dus allemaal wel?’. Zo ontstaat ruimte voor dialoog en denken in mogelijkheden.”
Onderzoek naar oogziekten draagt daar ook aan bij, meent Karaca. “Als we meer uitvinden over oogziekten en die kennis delen, leren we daar allemaal van. Persoonlijk zou ik het fijn vinden als er meer onderzoek komt naar aangeboren nystagmus. Dat gebeurt nu maar heel weinig.”
Ik wil de verhalen vertellen die niet verteld mogen worden.
Voor haar voorstelling ‘De wraak van A’ is Karaca gaan graven naar oude verhalen, vooral Griekse mythologieën over vrouwen die streden voor hun plek en hun vrijheid. “Ik voel verwantschap met zulke vrouwen, omdat ook ik taboes wil doorbreken, de verhalen wil vertellen die niet verteld mogen worden.”
Meet & Feel
Net als haar vorige voorstellingen, is ook deze toegankelijk voor mensen met een visuele beperking. Voorafgaand aan haar shows organiseert ze altijd een Meet & Feel. “Dat is een inleiding voor lotgenoten, die ik zelf geef. Ik vertel over de visuele aspecten zoals het decor, en wie wil kan de kostuums aanraken.” Over een paar jaar wordt Karaca artistiek leider van Theater RAST in Amsterdam. In die rol wil ze zich actief inzetten voor kansengelijkheid. “Ik wil onder andere een podium bieden voor mensen met een beperking die een theateropleiding hebben gevolgd, zodat ze voor of achter de schermen aan de slag kunnen. Ik wil dat ze hun talent voluit benutten.”
Ik heb mijn plek veroverd. Ik wil nu anderen helpen hetzelfde te bereiken.
Met al haar inzet hoopt Karaca een voorbeeld te zijn voor kinderen en jongeren met een visuele beperking. Als kind heeft ze een boegbeeld enorm gemist. “Inmiddels hoef ik voor mezelf niet meer te strijden: ik heb mijn plek in de maatschappij veroverd. Nu wil ik anderen laten zien dat dat kan, en hen helpen om hetzelfde te bereiken.”
‘Laat je horen’
“Mijn tip aan lotgenoten? Niet opgeven. De maatschappij heeft nog een lange weg te gaan voordat er kansengelijkheid is. Strijd voor je passie en je rechten. Laat je horen. Maak je beperking bespreekbaar en ga in dialoog: zo neem je vooroordelen weg.” <<
Ayşegül Karaca (1990) is actrice, theatermaker en zangeres. Ze speelde één van de hoofdrollen in de bioscoopfilm Het Geheim van Sophia, was te zien in tv-series als B.A.B.S. en Flikken Maastricht. Karaca stond op de planken met haar solovoorstellingen ‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet’ en ‘Oogentroost’. Haar derde solovoorstelling ‘De wraak van A’ is tot april en met 2024 te zien (rast.nl).