In 2023 startte oogarts Hans Lemij een onderzoek met een heldere missie: is het mogelijk om glaucoom eerder op te sporen met behulp van kunstmatige intelligentie (AI)? En is een bevolkingsonderzoek dan ook kosteneffectief? Inmiddels heeft hij hierin flinke stappen gezet, die hij graag deelt.
Glaucoom is een oogaandoening waarbij de oogzenuw langzaam beschadigt. In Nederland hebben naar schatting 200.000 tot 400.000 mensen boven de veertig jaar glaucoom. De ziekte begint meestal zonder klachten en wordt dus vaak pas laat ontdekt. ‘Alle schade die de ziekte veroorzaakt is blijvend,’ zegt oogarts Hans Lemij. ‘Daarom is het zo belangrijk om glaucoom vroeg op te sporen, zodat je op tijd kunt behandelen.’
Kunstmatige intelligentie (AI) herkent glaucoom op een oogfoto binnen één seconde
Slimme software die glaucoom herkent
Toen kunstmatige intelligentie (AI) steeds beter werd, zag Lemij meteen mogelijkheden. Want als een arts op een oogfoto glaucoom kan herkennen, dan moet AI dat ook kunnen. ‘Ik ben direct gaan uitzoeken wat daarvoor nodig is,’ vertelt hij. ‘We kwamen uit op zo’n 100.000 oogfoto’s die we moesten voorzien van een label: glaucoom, geen glaucoom of niet te beoordelen.’
Leren van honderdduizend oogfoto’s
Die foto’s kreeg Lemij via een Amerikaans bedrijf dat ze maakt voor de screening op diabetische retinopathie. Ook veel Nederlandse huisartsen maken zulke oogfoto’s. Lemij had eerder in cursussen collega’s getraind in het herkennen van glaucoom op deze beelden. Hij vroeg ruim negentig van hen om te helpen met het beoordelen van de foto’s. Maar eerst moesten ze daarvoor een examen doen. Uiteindelijk hielp een groep van twintig geslaagden mee met het beoordelen van de beelden op glaucoom. Daarna organiseerde Lemij een internationale online wedstrijd voor AI-ontwikkelaars. ‘Een Chinees team won,’ vertelt hij. ‘Hun software herkende binnen een seconde en met grote nauwkeurigheid of iemand glaucoom had.’
Van idee naar bevolkingsonderzoek
Met de software onder de arm en een koffer vol ideeën klopte Lemij aan bij het Ministerie van Volksgezondheid en Welzijn (VWS). ‘Misschien wat naïef, maar ik dacht dat we snel een bevolkingsonderzoek konden starten,’ vertelt hij. Maar dat bleek niet zo eenvoudig. ‘Je moet aan wel twintig voorwaarden voldoen. Een bevolkingsonderzoek is duur. Wij voldeden aan zo’n zeventien punten.’ Vooral over de kosten en de opbrengst was twijfel: is het onderzoek het geld waard voor mensen en voor de samenleving en wegen de nadelen niet op tegen de voordelen? Dankzij steun van het Oogfonds kon Lemij dit verder uitzoeken met financiële experts van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Kostenplaatje in beeld
‘We moesten best wat aannames doen,’ zegt Lemij. ‘Bijvoorbeeld: hoeveel mensen willen zich laten testen?’ Hij leerde dat dit er minder zijn dan gedacht: ongeveer de helft doet bij de huidige bevolkingsonderzoeken mee. Ook gaat niet iedereen met verdenking op glaucoom naar een oogarts toe. De aannames en berekeningen werden gecombineerd met de QALY-score, een wat abstracte rekentool die laat zien hoeveel goede levensjaren een behandeling oplevert. De uitkomst: een kostenplaatje van 19.000 euro per gewonnen levensjaar in goede gezondheid– en dat is in Nederland een acceptabele uitkomst.
Een vroege diagnose van glaucoom houdt de zorg betaalbaar en toegankelijk
Testen in de praktijk
Goed nieuws dus! Maar daarmee is men er nog stééds niet. ‘De volgende stap is laten zien dat onze aannames echt kloppen. Dat moeten we testen in de praktijk,’ zegt Lemij. Hij denkt dat dit kan via huisartsenpraktijken, waar vaak al oogfoto’s worden gemaakt bij mensen met diabetes. ‘We willen samen met andere partijen kijken of die aanpak werkt, wat er nog nodig is, en of onze aannames kloppen. Met de AI voor glaucoom kunnen we dan mooi aansluiten op iets wat al bestaat.’ Maar ook dit praktijkonderzoek kost geld.
Eerder ingrijpen én zorg bereikbaar houden
Lemij hoopt dat straks alle Nederlanders boven de vijftig jaar die dat willen, elke vijf jaar een oogfoto kunnen laten maken om hun ogen preventief te laten controleren. Daarmee kunnen artsen eerder ingrijpen én blijft de zorg beter bereikbaar. ‘De wachttijden bij oogartsen zijn nu erg lang,’ legt hij uit.‘ Als we vooraf al weten wie écht zorg nodig heeft, kunnen we die mensen sneller en beter helpen’.
Alle schade door glaucoom is blijvend – vroeg opsporen is cruciaal
