Toenemende schade aan het netvlies veroorzaakt 
blindheid bij leeftijdgebonden maculadegeneratie (LMD). Genezing is nog niet mogelijk. Onderzoeker dr. Céline Koster wil dat veranderen. Zij gaat met haar onderzoeksgroep een belangrijke stap zetten richting transplantatie van gekweekte netvlieslaag.
| Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) ontstaat als de functie van de cellaag onder het netvlies, het retina pigment epitheel, verslechtert. Hierdoor raakt ook het bovengelegen netvlies aangedaan, met name de staafjes en later ook de lichtgevoelige kegeltjes. De kegeltjes zorgen in het oog voor het centrale scherpe zicht. Raken deze aangedaan, dan ga je langzaam slechter zien. |
Door vergrijzing komt LMD steeds meer voor. Volgens schattingen heeft ruim 4 miljoen Europeanen eindstadium LMD. Behandelingen bestrijden alleen de klachten, en genezen niet.
Focus op genezing
Tot nu toe richtte onderzoek zich op het uitzoeken hoe LMD ontstaat. En op het remmen van de oogziekte via gezond leven: niet roken, veel groenten en fruit eten en voorgeschreven voedingssupplementen gebruiken. “Ons onderzoek focust op het herstellen van deze celschade,” vertelt onderzoeker dr. Céline Koster van het Amsterdam UMC. “Dat is nieuw. We hebben dan ook nog wat horden te nemen. Maar met steun van het Oogfonds en haar donateurs kunnen we nu een belangrijke stap zetten.”
Ziek netvlies vervangen
Koster en haar collega’s willen uiteindelijk mogelijk maken dat de aangedane laag van het netvlies, het zogeheten retinaal pigmentepitheel (RPE) vervangen kan worden door een transplantaat, namelijk een gekweekte gezonde netvlieslaag van RPE cellen. Dankzij vooruitgang in stamcelonderzoek, weten onderzoekers al hoe je RPE cellen kunt kweken uit menselijke stamcellen. Hiermee is eerder geprobeerd om het netvlies te herstellen: door deze cellen opgelost in vloeistof in het oog te spuiten. Koster: “Maar dan klonteren de cellen samen en gaan ze niet op de goede plek zitten.”
Dunne mal
Daarom werkte Koster afgelopen jaren aan een microscopisch dunne mal waarop ze de RPE cellen laat groeien. Zo ontstaat de juiste vorm: een vliesje van maar 1 cellaag dik van het juiste formaat. “Dit vliesje van RPE cellen wordt met malletje en al getransplanteerd. Het is een tijdelijke gietvorm en lost na transplantatie op termijn op.”
Veilig en werkzaam
De komende twee jaar gaat Koster de volgende stap zetten en proberen het op een mal gekweekte RPE cellen te transplanteren. “Waar ik op hoop? Dat transplantatie in principe technisch uitvoerbaar is. Dat het veilig blijkt ook. En dat een aangedaan oog met zo’n transplantaat weer (enig) zicht kan verkrijgen.”
Uniek
Het project, dat het Oogfonds financiert, is best uniek: wereldwijd zijn er maar enkele andere onderzoeksteams die dit ook proberen. “En zij gebruiken een mal van een ander materiaal. Zo kunnen we straks goed vergelijken welke het best en veiligst is.”
Ook voor andere netvliesziekten
Als het project succesvol uitpakt, is dat een grote stap richting genezing van LMD. En dat niet alleen. Ook andere ‘netvliesziekten’ zouden er baat bij kunnen hebben, zoals de ernstig erfelijke oogziekte Retinitis pigmentosa en de ziekte van Stargardt. “Voor mij als onderzoeker zou dat ultiem zijn: echt een verschil kunnen maken voor mensen met netvliesziekten.”
Niet als vreemd herkend
Transplantatie klinkt ideaal. Maar is er geen afstotingsrisico? “Dat valt mee,” vertelt Koster. Het afweersysteem werkt in het oog minder snel en minder heftig dan in de rest van het lichaam. Verder worden de gekweekte netvliesjes niet snel als vreemd herkend. Koster stemt namelijk weefseleigenschappen van de stamcellen af op die van de ontvangers. “Dat verlaagt het afstotingsrisico gigantisch.”
Iedereen is enorm gedreven. We gaan hier sowieso heel veel van leren.
Secuur werkje
“Dit soort onderzoek is echt pionieren,” benadrukt Koster. “Zo is het nog niet duidelijk waaraan je moet voldoen om te bewijzen dat transplantatie veilig is. Daarom moeten we veel extra veiligheidstests doen.”
En de transplantatie zelf is een secuur werkje. Het malletje waarop het netvliesje groeit, is minder dan 30 micrometer dik. Eén micrometer is een duizendste millimeter. “Ik werk al tien jaar met zulk materiaal. Die ervaring gaat nu van pas komen.” Koster staat er positief in. Mede omdat ze samenwerkt met andere onderzoekers van Leiden UMC, TU Eindhoven en een Amerikaanse universiteit; allen pioniers in hun vakgebied. “Iedereen is enorm gedreven. We gaan hier sowieso heel veel van leren.”
| Droge en natte LMD Leeftijdgebonden maculadegeneratie kent een droge en een natte vorm. 8 op de 10 keer gaat het om droge maculadegeneratie. Daarbij hopen afvalstoffen op achter het netvlies, waardoor dat langzaam achteruit gaat. Een behandeling is er nog niet. Bij natte maculadegeneratie ontstaat schade aan de macula door groei van afwijkende bloedvaatjes, die onder andere vocht en bloed lekken. Voor deze vorm bestaan ooginjecties. Deze behandeling remt de verslechtering, maar herstelt schade niet. |