De dood van steeds meer oogzenuwcellen veroorzaakt 
blindheid bij glaucoom. Het team van dr. Theo Gorgels ontdekte eerder al dat die zenuwcellen zichzelf herstellen als je het stervensproces onderbreekt. Nu zoekt hij uit welke (voedings)middelen dit herstel stimuleren. “Geld voor medicijnonderzoek komt vaak pas nadat je al een middel hebt gevonden.”
Alleen al in Nederland hebben naar schatting 200.000 mensen glaucoom. De helft weet dat niet. Bij deze oogziekte ga je namelijk langzaam minder zien, doordat steeds meer oogzenuwcellen doodgaan . De – uitval begint meestal aan de buitenranden van het gezichtsveld en kruipt dan naar het midden. Dat leidt tot kokerzicht.
“Glaucoom is een verschrikkelijke ziekte, zegt dr. Theo Gorgels van de Universiteitskliniek voor Oogheelkunde aan het Maastricht UMC+. “Eén op de tien mensen met glaucoom wordt blind. Dat is zeer invaliderend. Een kwart verliest het zicht in één oog.”
Extra kans op glaucoom
De enige ‘oplossing’ op dit moment is glaucoom vroeg opsporen en dan de oogdruk verlagen. Verhoogde oogboldruk – is namelijk één van de -risicofactoren van glaucoom. – -Ouderdom, een sterke min-bril, en het vóórkomen in je familie, geven extra kans op deze oogziekte.
Reden voor hoop
“Hoog tijd voor een totaal andere aanpak,” vindt Gorgels. Hij doet samen met onder andere drs. Wenting You onderzoek naar glaucoom. En er is reden voor hoop. “We hebben ontdekt dat je de dood van oogzenuwcellen, zogeheten retinale ganglioncellen, kunt voorkomen als je op tijd ingrijpt.”
Proces van doodgaan onderbreken
Gorgels en You bestuderen al enige tijd het doodgaan van oogzenuwcellen. Dat klinkt misschien vreemd. Maar het doodgaan zelf gebeurt niet van het ene op het andere moment, als een lamp die uitschakelt. Er gaat een hele reeks gebeurtenissen aan vooraf. Turend door een microscoop volgden Gorgels en You ‘live’ wat er precies gebeurt in stervende oogzenuwcellen. “Op een zeker moment gaan de mitochondriën, de energiefabriekjes in de oogzenuwcel, kapot,” vertelt Gorgels. “Wij ontdekten dat je dit kunt omkeren: als je het proces richting celdood onderbreekt, gaan de energiefabriekjes weer werken.”
Herstel op eigen kracht
Dat onderzoek deden Gorgels en You met gekweekte oogzenuwcellen afkomstig uit proefdieren. Ze bootsten glaucoom na door een stofje toe te voegen dat het celdoodproces in gang zette. Daardoor konden ze het ook zelf stopzetten. “Vervolgens knapten de oogzenuwcellen dus weer op – op eigen kracht.”
Nieuwe stap: menselijke oogzenuwen
Het huidige onderzoek gaat een stap verder. Dankzij ontwikkelingen in stamceltechnologie is het mogelijk om ook menselijke oogzenuwcellen te kweken in het lab, uit huid- of bloedcellen. Gorgels en You kijken of de energiefabriekjes in die menselijke oogzenuwcellen, ook kunnen herstellen. En: hoe dat gebeurt. Herstellen de kapotte mitochondriën weer? Of maakt de oogzenuwcel nieuwe?
“Het blijkt dat de aanmaak van nieuwe mitochondriën een belangrijke rol speelt,” verklapt Gorgels. Bewijs daarvoor kwam toen hij die aanmaak blokkeerde. De zenuwcellen herstelden niet meer als hij het celdoodproces stopte. “Wat we nu natuurlijk willen, is het omgekeerde voor elkaar krijgen: de aanmaak van mitochondriën stimuleren om de zenuwcellen extra weerbaar te maken. En middelen daarvoor bestaan al.”
Verder vond Gorgels aanwijzingen dat het opstoken van de energiefabriekjes herstel kan stimuleren. “We zoeken nu nog uit of dat kan met voedingssupplementen zoals vitamine B3.”
Onderzoek bij mensen met glaucoom
Resultaten die hoop bieden voor behandelingen, willen Gorgels en You zo snel mogelijk bij de patiënt brengen. Als de resultaten rond vitamine B3 positief zijn bijvoorbeeld, gaat Gorgels niet zelf een studie bij mensen opzetten. “Er lopen al klinische studies naar dit vitamine en het effect op glaucoom. Als wij in het lab bewijs vinden hoe dit werkt, en die studies tonen aan dat het werkt in mensen, dan is de vervolgstap nog maar klein. Binnen 5 jaar een behandeling ontwikkelen is dan realistisch.”
Een andere vervolgstudie kan zijn, dat de onderzoekers oogzenuwcellen van verschillende glaucoompatiënten gaan kweken in het lab, om na te gaan wat verschillende (voedings)middelen doen bij een individuele patiënt. “Sommige mensen krijgen glaucoom door gevoeligheid voor hogere oogdruk, anderen door slechter werkende mitochondriën. Als je dat kunt vaststellen, weet je wie een oogdrukbehandeling nodig heeft en wie vooral baat heeft bij de aanmaak van nieuwe mitochondriën”.
Eigen herstelkracht stimuleren
“De onderliggende oorzaak van de oogziekte, die het sterfproces in oogzenuwen ‘aan’ zet, neem je inderdaad niet weg,” erkent Gorgels. “Maar als het lukt om de eigen herstelkracht van de oogzenuw te stimuleren, gaan er minder of geen zenuwcellen meer dood. En kunnen we blindheid voorkomen.”
Ideaal moment voor onderzoek
Gorgels is dankbaar voor de steun van het Oogfonds. “Geld voor medicijnonderzoek komt vaak pas nadat je al een middel hebt gevonden. Dankzij het Oogfonds kunnen we zo ver komen.”
“Nu is ook het ideale moment voor glaucoomonderzoek,” vindt Gorgels. “Er zijn nu dingen mogelijk waar ik 10 jaar geleden niet van had durven dromen.” Medicijnontwikkeling blijft tijd en geld kosten, erkent Gorgels. “We moeten garanderen dat een middel werkt én veilig is. Maar door de recente vooruitgang in de stamceltechnologie, is de kans groter dan voorheen, dat we oplossingen vinden die snel bruikbaar zijn, omdat we ze in het lab kunnen testen in cellen van de patiënten zelf.”