Dr. Yara Lechanteur
Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) zorgt voor klachten in het centrale deel van het zicht. Lezen, tv-kijken of werken achter een beeldscherm wordt steeds lastiger. Dit komt doordat de macula, het centrale deel van het netvlies waarmee je scherp ziet, beschadigd raakt. Dr. Yara Lechanteur gaat onderzoeken hoe het afweersysteem bij deze oogziekte een rol speelt. Ze kijkt of bloedonderzoek kan helpen voorspellen welke patiënten het meest gebaat zijn bij een toekomstige behandeling.
Het is de meest voorkomende oorzaak van slechtziendheid bij ouderen in de westerse wereld, maar toch is leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) een vrij onbekende ziekte. “Dat is opvallend,” zegt dr. Lechanteur, oogarts in het Radboudumc, “want slechtziendheid en blindheid staan vaak hoog in het lijstje van grootste angsten van mensen.” Hoewel de ziekte gemiddeld genomen een ouderdomsziekte is die zich ruim na de pensioenleeftijd openbaart, kan het ook jongere mensen treffen, soms al vanaf hun dertigste of veertigste levensjaar.
Een kapot filmrolletje
Dr. Lechanteur doet al jarenlang onderzoek naar maculadegeneratie. Ze ziet patiënten van allerlei leeftijden in verschillende stadia van de ziekte. “In een vroeg stadium begint het vaak met moeite om contrast te zien. Mensen hebben bijvoorbeeld extra licht nodig of moeten hun beeldscherm aanpassen,” legt ze uit. Als de ziekte verder gaat, raakt het centrum van het zicht steeds meer beschadigd, en dat is niet meer te herstellen. “Ik vergelijk het met een fotocamera,” zegt Lechanteur. “Een nieuwe lens -een bril dus in dit geval – helpt niet als het filmrolletje kapot is.”
Ziekte met oudere én jongere patiënten
In haar onderzoek werkt Lechanteur samen met professor Klaver, die haar tijd verdeelt over het Erasmus MC en Radboudumc, en patiënten volgt in een speciale ‘AMD life’ studie. Ze onderzoeken twee groepen: mensen die al jong de ziekte krijgen (‘early-onset’) en de oudere groep patiënten. Uit eerder onderzoek is gebleken dat voeding en leefstijl een groot verschil kunnen maken. “Stoppen met roken en een mediterraan dieet met groenten, fruit, vis en gezonde vetten helpen om de ziekte te vertragen,” aldus Lechanteur. Onderzoek toont ook aan dat erfelijke factoren een rol spelen bij het ontstaan en verloop van de ziekte.
Een gezonde leefstijl, zoals stoppen met roken, het volgen van een mediterraan dieet, en het gebruik van voedingssupplementen kan het verloop van de ziekte vertragen.
Het afweersysteem en maculadegeneratie
Naast deze leefstijl- en erfelijkheidsfactoren is er nog een belangrijke speler in het veld. “We weten dat het complementsysteem, een onderdeel van ons afweersysteem, een rol speelt bij het ontstaan en verloop van LMD,” legt Lechanteur uit. Dit systeem bestaat uit een reeks eiwitten die geactiveerd worden na blootstelling aan een infectie, bijvoorbeeld door een virus of bacterie. Deze eiwitten kunnen ook invloed hebben op andere ziekten, zoals bepaalde nieraandoeningen. “We willen beter begrijpen hoe dit complementsysteem bij LMD betrokken is,” zegt Lechanteur. Het doel is om, samen met factoren als levensstijl en erfelijkheid, een completer beeld te krijgen van verschillende subgroepen patiënten.
Als we beter begrijpen welk type LMD-patiënten baat heeft bij welke zorg kunnen we in de toekomst hopelijk gerichte behandelingen aanbieden.
Gerichte behandelingen dankzij meer kennis
In 2023 kwamen er in Amerika twee medicijnen op de markt om de slijtage van het netvlies bij LMD te vertragen. “Deze middelen remmen het complementsysteem,” legt dr. Lechanteur uit. Maar in Europa zijn ze niet goedgekeurd. “Als we beter begrijpen welke typen patiënten er zijn, kunnen we hopelijk voorspellen wie het meeste baat heeft bij een behandeling of bij eventuele medicijnen. Zo kunnen we veel gerichtere zorg bieden,” zegt ze. Dat betekent ook dat er betere leefstijladviezen gegeven kunnen worden en alleen behandeld wordt als het echt nodig is. “Behandelingen, zoals maandelijkse prikken in het oog, kunnen zwaar en risicovol zijn. Die onnodige belasting willen we natuurlijk voorkomen bij patiënten die er geen baat bij hebben.”
Financiering helpt doorbraken in data en onderzoek
Met haar jarenlange ervaring ziet Lechanteur dat er belangrijke doorbraken zijn in het onderzoek naar leeftijdsgebonden maculadegeneratie. “Er zijn nu dus de eerste medicijnen op de markt die het slijtageproces bij LMD remmen, een enorme stap vooruit,” vertelt ze. Maar er is meer nodig. “De volgende stap is uitgebreider onderzoek naar het complementsysteem en het verwerken van enorme hoeveelheden gegevens in grote databanken. Dat levert nieuwe inzichten op, maar het is ook heel kostbaar.” Lechanteur en haar collega’s willen 23 factoren in het complementsysteem onderzoeken, wat duur is omdat elk element apart getest moet worden. Om dit onderzoek mogelijk te maken is financiering enorm belangrijk. “Juist nu we dichter bij doorbraken komen, is deze steun onmisbaar om de volgende stap te zetten.”
Dankzij nieuwe doorbraken in data en onderzoek komt een behandeling op maat steeds dichterbij.
Op weg naar persoonlijke behandelingen
De komende twee jaar wil Lechanteur samen met collega’s in Nijmegen en Rotterdam het afweersysteem bij zowel jongere als oudere patiënten met LMD gaan onderzoeken. “Uit eerder onderzoek weten we dat dezelfde factoren een rol spelen, maar bij jongere patiënten lijkt het complementsysteem van grotere invloed te zijn,” legt ze uit. Het doel is om duidelijke profielen in het complementsysteem te vinden. Door die profielen te combineren met kennis over onder andere levensstijl en erfelijkheid kunnen artsen in de toekomst toewerken naar persoonlijke behandelingen. “Zo helpen we patiënten beter en voorkomen we onnodige, dure behandelingen.”
Praktische tips voor patiënten
Dokter Lechanteur raadt patiënten aan om met hun arts te bespreken wat zij zelf kunnen doen om de ziekte te remmen. “Leefstijl maakt echt verschil,” benadrukt ze. “Denk aan voldoende beweging, gezond eten en stoppen met roken. Ook het gebruik van specifieke voedingssupplementen is bewezen effectief.” Die kleine stappen kunnen een groot effect hebben. Daarnaast hoopt Lechanteur dat een goed werkende behandeling, op maat, in de toekomst mogelijk zal zijn.
